Καταρράκτης, η συχνότερη αιτία μείωσης της όρασης σε όλο τον κόσμο

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D., medlabnews.gr

Ο καταρράκτης είναι η συχνότερη αιτία μείωσης της όρασης σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για την θόλωση του φακού του ματιού και είναι μέρος του φαινομένου της γήρανσης του ματιού.
Ο κρυσταλλοειδής φακός είναι μια διαυγής, ανάγγεια κατασκευή στο μέγεθος φακής που βρίσκεται περίπου 10 χιλιοστά πίσω από την ίριδα και περικλείεται από δύο μεμβράνες : το πρόσθιο και το οπίσθιο περιφάκιο. Μαζί με τον κερατοειδή, αποτελούν το διαθλαστικό σύστημα του οφθαλμού. Οι παθήσεις του κρυσταλλοειδή φακού είναι επίκτητες ή συγγενείς (κληρονομικές) και αφορούν κυρίως μεταβολές στη θέση και στη διαύγεια. Αν ο φακός δεν είναι διαφανής το φως δεν μπαίνει στο μάτι ή διαθλά το φως κατά τέτοιο τρόπο ώστε η όραση να είναι θολή ή να δημιουργεί πρόβλημα από την εκτυφλωτική λάμψη.

Οποιαδήποτε θόλωση του φακού ονομάζεται καταρράκτης. Ο καταρράκτης, είναι μια από τις πιο συχνές αιτίες θόλωσης της όρασης μετά από κάποια ηλικία. Η θόλωση του κερατοειδή είναι όπως ένα στρώμα πάγου επάνω σε γυαλί. Εμποδίζει την καθαρή δίοδο του φωτός προς το πίσω μέρος του ματιού με αποτέλεσμα να μειώνεται η όραση σε τέτοιο βαθμό που μερικές φορές φθάνει στην τύφλωση.
Όλοι οι άνθρωποι μετά από κάποια ηλικία εμφανίζουν μια θόλωση του φακού. Μερικές φορές μπορεί να προκληθεί από τραυματισμό, ορισμένες παθήσεις (π.χ. διαβήτη, φλεγμονές του ματιού κ.τ.λ) ή φάρμακα, όπως η χρόνια χρήση κορτιζόνης. Σε ελάχιστες περιπτώσεις μπορεί και ένα παιδί να γεννηθεί με καταρράκτη (συγγενής καταρράκτης).

Ποια είδη καταρράκτη έχουμε;
Η επικρατέστερη ταξινόμηση των καταρρακτών είναι σε συγγενείς και επίκτητους. Καταρράκτης που εμφανίζεται με την γέννηση μπορεί να είναι συγγενής. Καταρράκτης που εμφανίζεται μετά την γέννηση μπορεί να είναι Γεροντικός (σε άτομα ηλικίας άνω των 55 ετών) , Δευτεροπαθής (π.χ. από σακχαρώδη διαβήτη Ι, φλεγμονές του ματιού ή φάρμακα όπως η χρόνια χρήση κορτιζόνης) , ή Τραυματικός.
Tραύματα ή διάφορα νοσήματα του κερατοειδή μπορεί να προκαλούν αφόρητο πόνο. Αιχμηρά αντικείμενα όπως μαχαίρια, μολύβια, αγκάθια ή άλλα μπορούν να προκαλέσουν σοβαρό τραυματισμό του κερατοειδή.
Επίσης πυροτεχνήματα, τοξικές χημικές ουσίες, μπορεί να καταλήξουν σε σοβαρή ουλοποίηση του κερατοειδή. Όταν το μάτι εκτεθεί σε τοξικές χημικές ουσίες, θα πρέπει επειγόντως να πλυθεί με άφθονο νερό.

Συγγενής καταρράκτης
Είναι η θόλωση του φακού που είναι παρούσα κατά τη γέννηση ή εμφανίζεται πολύ σύντομα μετά τη γέννηση. Περίπου 2.5:10.000 μωρά θα εμφανίσουν συγγενή καταρράκτη. Μπορεί να αφορά το ένα ή και τα δυο μάτια.

Αίτια μονόπλευρου καταρράκτη
Τα περισσότερα παιδιά με καταρράκτη στο ένα μάτι έχουν πολύ καλή όραση στο άλλο μάτι. Συχνά δεν υπάρχει ιστορικό παιδικού καταρράκτη στην οικογένεια, το παιδί είναι υγιές και αίτιο για τον καταρράκτη δεν βρίσκεται. Μερικές φορές συνυπάρχουν και άλλα δομικά προβλήματα στο μάτι με τον καταρράκτη όπως πχ η παρουσία μικροφθαλμίας (μικρό μάτι) το οποίο σημαίνει ότι ο καταρράκτης συνέβη κατά την ανάπτυξη του ματιού στην κύηση πριν τη γέννηση.

Αίτια αμφοτερόπλευρου καταρράκτη
Υπάρχουν 4 κύριοι λόγοι που προκαλούν συγγενή καταρράκτη:
 • Κληρονομούμενες γενετικές νόσοι
 • Λοιμώξεις του εμβρύου
 • Διαταραχές του μεταβολισμού
 • Οφθαλμικές διαταραχές που προκαλούν καταρράκτη


Ποια είναι τα συμπτώματα του καταρράκτη;
Τα κύρια συμπτώματα είναι:
 • Θάμπωμα (θόλωση της όρασης) με προοδευτική μείωση της για μακριά ή για κοντά. Η όραση γίνεται ολοένα και λιγότερο σαφής.
 • Λάμψεις και αντανακλάσεις γύρω από ορισμένα αντικείμενα.
 • Εξασθενημένη αντίληψη των χρωμάτων (τα χρώματα φαίνονται θαμπά και ξεπλυμένα)
 • Θάμβος στο έντονο φως (έντονη ηλιοφάνεια, φώτα διερχόμενων αυτοκινήτων το βράδυ).
 • Μειωμένη ευαισθησία αντίθεσης (ο ασθενής δυσκολεύεται να διακρίνει λεπτομέρειες της εικόνας ιδιαίτερα σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού)
 • Δημιουργία μυωπίας ή σημαντική αύξηση προϋπάρχουσας μυωπίας. Σε αυτό το φαινόμενο οφείλεται η προσωρινή βελτίωση της κοντινής οράσεως των ηλικιωμένων.
 • Φωτεινοί δακτύλιοι και λάμψεις γύρω από φώτα (όπως ακτίνες γύρω από τα φώτα των αυτοκινήτων κατά τη βραδινή οδήγηση)

Υπάρχουν διάφορα στάδια της θόλωσης του φακού, τα οποία προοδεύουν και περνούν στο επόμενο:
  • αρχόμενος καταρράκτης με ήπια θόλωση
  • προχωρημένος καταρράκτης
  • προώριμος καταρράκτης : η θόλωση του φακού είναι πολύ προχωρημένη
  • ώριμος καταρράκτης : ο φακός είναι τελείως θολός
  • υπερώριμος καταρράκτης : ο καφέ σκούρος πυρήνας του έχει καθιζήσει στο κάτω μέρος του ρευστοποιημένου φακού. Το στάδιο αυτό εμφανίζεται πολύ σπάνια στις ανεπτυγμένες χώρες.

Πώς γίνεται η διάγνωση του καταρράκτη;

Με την εξέταση από τον ιατρό στη σχισμοειδή λυχνία, ένα διαγνωστικό μικροσκόπιο. Με τη λεπτή δέσμη φωτός και την ανάλογη μεγέθυνση μπορεί να διαγνώσει ποια στοιβάδα του φακού έχει θολώσει.

Ποια είναι θεραπεία;
Ο γεροντικός καταρράκτης είναι η συχνότερη οφθαλμική νόσος η οποία μπορεί να θεραπευθεί χειρουργικά. Η εγχείρηση καταρράκτη είναι συν τοις άλλοις η συχνότερη στην ιατρική γενικότερα.
Δεν αντιμετωπίζεται ούτε προλαμβάνεται με φάρμακα, και ο μόνος τρόπος θεραπείας είναι η αφαίρεση του θολωμένου φακού και η αντικατάσταση του από τεχνητό.
Δεν υπάρχουν φάρμακα ή κολλύρια για τον καταρράκτη. Η αντίληψη ότι ο καταρράκτης πρέπει να είναι “ώριμος” για να χειρουργηθεί, ανήκει πλέον στο παρελθόν. Αντίθετα, όταν ο καταρράκτης είναι υπερώριμος, μπορεί να εμποδίσει την εφαρμογή των σύγχρονων τεχνικών. Η εγχείρηση μπορεί να γίνει όποτε το απαιτήσουν οι ανάγκες του ασθενή, όταν δηλαδή η μείωση της όρασης εμποδίζει τις καθημερινές του δραστηριότητες και οπωσδήποτε όταν διαταράσσεται η ικανότητα ασφαλούς οδήγησης. Δεν αποτελεί αντένδειξη για την επέμβαση η πολύ μεγάλη ηλικία, ούτε η λήψη αντιπηκτικών ή άλλα προβλήματα υγείας. Καλό είναι να μην καθυστερείται πολύ η επέμβαση του καταρράκτη, ώστε οι ηλικιωμένοι να μην εμφανίσουν κι άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας, που εμποδίζουν την καλή συνεργασία και την εύκολη προσέλευση στην κλινική, όπως γεροντική άνοια, κατάγματα και άλλα κινητικά προβλήματα, κλπ.

Η εγχείρηση παλαιότερα
Η τεχνική αφαίρεσης του καταρράκτη έχει περάσει από πολλά στάδια εξέλιξης.
Από το 1980 οι επεμβάσεις γίνονταν με αφαίρεση του φακού μαζί με το περιφάκιο. Η μέθοδος αυτή, που λέγεται ενδοπεριφακική, περιελάμβανε μεγάλες χειρουργικές τομές, πολλά ράμματα που προκαλούσαν αστιγματισμό και συνοδευόταν από υψηλά ποσοστά επιπλοκών. Σε μια επόμενη τεχνική, την εξωπεριφακική, διατηρούσαν  το περιφάκιο με αφαίρεση ακέραιου του φακού μέσα από μια αρκετά μεγάλη χειρουργική τομή (10-12mm), που και αυτή χρειαζόταν ράμματα.

Τι γίνεται σήμερα
Η πραγματική επανάσταση ήλθε στα μέσα της δεκαετίας του 1990  με τη φακοθρυψία, μια ελάχιστα τραυματική για το μάτι τεχνική, κατά την οποία μέσα από δύο τομές  3mm και με τα κατάλληλα εργαλεία ο  οφθαλμίατρος δημιουργεί ένα κυκλικό άνοιγμα στο πρόσθιο περιφάκιο (καψουλόρηξη), και με τη χρήση υπερήχων που συνδέονται με ειδική αντλία διαλύει  και αναρροφά τον θολωμένο φακό, αφήνοντας τη θέση του φακού «κενή» και έτοιμη να δεχθεί τον ειδικά κατασκευασμένο τεχνητό φακό. Στα μεγάλα πλεονεκτήματα της φακοθρυψίας περιλαμβάνονται η απουσία ραμμάτων οπότε δεν δημιουργείται αστιγματισμός και η μόλις 3 ωρών παραμονή του ασθενούς στο νοσοκομείο.

Οι περισσότερες εγχειρήσεις διεξάγονται με τοπική αναισθησία. Γίνεται ενστάλλαξη ενός αναισθητικού κολληρίου πριν την επέμβαση κι έτσι εξουδετερώνεται πλήρως η αίσθηση του πόνου. Σε σπάνιες περιπτώσεις κι όταν αυτό είναι απολύτως αναγκαίο ή επιθυμία του ασθενούς μπορεί η επέμβαση να πραγματοποιηθεί σε ολική αναισθησία.
Μετά από διάνοιξη του κερατοειδούς (τομή 2,2 εως 2,75 χιλιοστών η οποία δεν απαιτεί συρραφή στο τέλος της επέμβασης)μέσω υπερήχου θρυμματίζονται κι αφαιρούνται ο πυρήνας κι ο φλοιός του φακού.
Κατόπιν τοποθετείται ο αναδιπλούμενος ενδοφακός (από ακρυλικό) στο περιφάκιο στη θέση του θολού φακού που αφαιρέθηκε. Ο ενδοφακός πρέπει να αντικαταστήσει όσον αφορά στη διάθλαση του ματιού το θολό φακό που έχει αφαιρεθεί. Απαραίτητη προϋπόθεση του υπολογισμού της διαθλαστικής δύναμης του ενδοφακού είναι η μέτρηση της καμπυλότητας του κερατοειδούς καθώς και του μήκους του οφθαλμικού βολβού μέσω υπερηχογραφήματος ή με τη βοήθεια συσκευής LASER. Αυτές οι δύο μετρήσεις παρέχουν τη δυνατότητα ακριβoύς επιλογής του ενδοφακού. Εκτός αυτού μπορεί να διορθωθεί μια προεγχειρητική διαθλαστική ανωμαλία όπως η μυωπία, η υπερμετρωπία, ο αστιγματισμός και η πρεσβυωπία.

Ποια είναι η πρόγνωση;
Περίπου 95 % των ασθενών έχουν καλύτερη όραση μετά την εγχείρηση, εκτός και αν έχουν προϋπάρχοντα προβλήματα, όπως διαβήτη, γλαύκωμα, γεροντική εκφύλιση της ωχράς ή άλλη πάθηση του κερατοειδή ή του αμφιβληστροειδή.
Οι σύγχρονοι ενδοφακοί έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα ασφαλείς κι αποτελεσματικοί εδώ και πολλά χρόνια. Φλεγμονές είναι εξαιρετικά σπάνιες όπως και η αλλαγή του ενδοφακού. Σε ποσοστο 10-15% εμφανίζεται 6 μήνες εως και 5 έτη μετά την  επέμβαση ο λεγόμενος δευτερογενής καταρράκτης ο οποίος αποτελεί μία θόλωση του οπισθίου περιφακίου, προκαλεί συνήθως ελαφρά μείωση της όρασης και θεραπεύεται δίχως χειρουργική επέμβαση με χρήση συσκευής yag-laser.


************************************************************************