Δηλητηρίαση από υδράργυρο. Που βρίσκεται και τι μπορεί να προκαλέσει;

Δηλητηρίαση από υδράργυρο. Που βρίσκεται και τι μπορεί να προκαλέσει; Τι θα κάνετε αν σπάσει το θερμόμετρο; Πώς θα τον καθαρίσετε;
της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος, medlabnews.gr

Ο υδράργυρος (χημικό σύμβολο Hg) είναι ένα βαρύ μέταλλο που απαντάται σε τρεις μορφές. Το  στοιχειακό υδράργυρο, τον  ανόργανο υδράργυρο και τον οργανικό υδράργυρο (Μεθυλυδράργυρος). Ο στοιχειακός υδράργυρος ανήκει στα βαρέα μέταλλα και έχει αργυρόλευκο χρώμα.  Είναι το μόνο μέταλλο που σε συνήθη θερμοκρασία παραμένει σε υγρή μορφή. Έχει μεγάλη πυκνότητα και είναι πολύ βαρύς. Ένα χιλιοστό του λίτρου ζυγίζει 13,534 g. Ο  υδράργυρος  και  οι ενώσεις του είναι  ιδιαίτερα  τοξικές  για  τους ανθρώπους,  τα  οικοσυστήματα  και  τα  άγρια ζώα.  Οι υψηλές  δόσεις  μπορεί  να  είναι  θανατηφόρες  για τους  ανθρώπους, αλλά ακόμη  και  σχετικά  χαμηλές δόσεις  μπορεί  να  έχουν  σοβαρές  αρνητικές νευροαναπτυξιακές επιπτώσεις, και έχουν πιθανή βλαβερή επίδραση στο καρδιαγγειακό, το ανοσολογικό και το αναπαραγωγικό σύστημα.  Μόλις απελευθερωθεί στο περιβάλλον, μέρος του υδραργύρου εξατμίζεται στον αέρα και εισέρχεται  με  την  αναπνοή  στον ανθρώπινο  οργανισμό. Όσο  υψηλότερη  είναι  η θερμοκρασία  τόσο  περισσότεροι  ατμοί  θα απελευθερωθούν  στην  ατμόσφαιρα από  τον  υγρό μεταλλικό υδράργυρο (όταν αυτός δεν βρίσκεται σε κλειστό δοχείο).

Οι τοξικές επιδράσεις περιλαμβάνουν βλάβη του εγκεφάλου, των νεφρών, των πνευμόνων και η δηλητηρίαση από υδράργυρο μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες αρρώστιες, όπως ακροδυνία, σύνδρομο Hunter-Russell, και ασθένεια Minamata. To σύνδρομο Hunter-Russell (δηλητηρίαση μεθυλυδραργύρου) χαρακτηρίζεται από παραισθήσεις, στένωση οπτικών παιδίων, αταξία, διαταραχή της ακοής και διαταραχές της ομιλίας. Η ασθένεια Minamata είναι ένα νευρολογικό σύνδρομο που προκαλείται από σοβαρή δηλητηρίαση με μεθυλικό υδράργυρο με αταξία, μούδιασμα στα χέρια και τα πόδια, γενική αδυναμία των μυών, στένωση του οπτικού πεδίου, καθώς και βλάβη στην ακοή και την ομιλία. Σε ακραίες περιπτώσεις, παράλυση, κώμα και θάνατος ακολουθούν μέσα σε λίγες εβδομάδες μετά από την έναρξη των συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα, συνήθως, περιλαμβάνουν αισθητηριακές διαταραχές (όρασης, ακοής, ομιλίας), διαταραγμένη αίσθηση και έλλειψη συντονισμού. Το ποια όργανα θα προσβληθούν καθώς και η ένταση των συμπτωμάτων εξαρτάται από τη μορφή του υδράργυρου, τη δόση, και τη διάρκεια της έκθεσης.
Σε έγκυες γυναίκες, ο υδράργυρος μπορεί να περάσει μέσω του πλακούντα, όπου επηρεάζει την εμβρυϊκή ανάπτυξη εμποδίζοντας το μυαλό και το νευρικό σύστημα από τη φυσιολογική ανάπτυξη. Παιδιά που έχουν επηρεαστεί εμφανίζουν χαμηλότερη ευφυΐα και εξασθενημένη ακοή. Οι λεκτικές και κινητικές ικανότητες τους μπορεί να επιβραδυνθούν Λόγω αυτών των απειλών στο αναπτυσσόμενο έμβρυο, οι γυναίκες (ιδιαίτερα οι έγκυες) δεν πρέπει να τρώνε ψάρια μολυσμένα από υδράργυρο.

Η χρόνια έκθεση σε ίχνη του υδραργύρου οδηγεί στην συσσώρευση του στον οργανισμό. Για να απαλλαγεί ο οργανισμός από τον υδράργυρο μπορεί να απαιτηθούν μήνες ή και χρόνια. Η έκθεση σε μεγαλύτερες δόσεις μπορεί να οδηγήσει σε νεφρική βλάβη, ευερεθιστότητα, έλκη στα ούλη, σιελόρoια, μεταλλική γεύση, απώλεια της όρεξης, απώλεια μνήμης και αλλαγές της προσωπικότητας. Η εφάπαξ έκθεση σε μεγάλη δόση μπορεί να οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο.
Ο ανόργανος υδράργυρος μπορεί να προκαλέσει μια αρρώστια που λέγεται ακροδυνία και παρουσιάζει τα πιο κάτω συμπτώματα:
- Στασιμότητα βάρους.
- Φωτοφοβία.
- Πολύμορφο ερύθημα.
- Οιδηματώδη άκρα.
- Υπέρταση.
- Περιφερική νευροπάθεια.
- Νεφρά (Σωληναριακή δυσλειτουργία).
Ο ανόργανος υδράργυρος δεν έχει τεκμηριωθεί ότι προκαλεί τερατογένεση, αλλά είναι γνωστό ότι μειώνει την γονιμότητα τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες.

Υπάρχει τόσο μεγάλης έκτασης ρύπανση από υδράργυρο που σε πολλές χώρες οι κάτοικοι προειδοποιούνται να μην τρώνε συγκεκριμένα είδη ψαριών που πιάνονται σε όλες ή μερικές λίμνες και ποταμούς των περιοχών αυτών. Η κατανάλωση ψαριών είναι η πιο σημαντική πηγή πρόσληψης υδραργύρου για τον άνθρωπο, παρόλο που τα φυτά και τα ζώα, επίσης, περιέχουν υδράργυρο λόγω της βιοσυσσώρευσης υδραργύρου στο έδαφος, στο νερό και στην ατμόσφαιρα γενικά.

Η έκθεση σε υδράργυρο μπορεί να προκύψει επίσης με ένα από τους πιο κάτω τρόπους:
1. Την αναπνοή μολυσμένου αέρα.
2. Την κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν υπολείμματα υδραργύρου από την επεξεργασία, όπως μπορεί να συμβεί στο σιρόπι καλαμποκιού με ψηλή περιεκτικότητα φρουκτόζη.
3. Την έκθεση σε ατμούς υδραργύρου, όπως για παράδειγμα τα οδοντιατρικά αμαλγάματα.
4. Από την ακατάλληλη χρήση ή διάθεση του υδραργύρου που περιέχεται σε αντικείμενα ή όργανα, όπως είναι οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες φθορισμού.
Κάποιες από τις δραστηριότητες του ανθρώπου μπορούν, επίσης, να αποτελέσουν πηγή μόλυνσης με τον υδράργυρο, όπως τα εργοστάσια άνθρακα τα οποία εκπέμπουν περίπου το ήμισυ της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από υδράργυρο.

Φυσικές πηγές υδραργύρου είναι τα ηφαίστεια.
Υπολογίζεται ότι περίπου τα δύο τρίτα της ρύπανσης από υδράργυρο από ανθρώπινες δραστηριότητες προέρχεται από καύση, κυρίως του άνθρακα. Άλλες πηγές υδραργύρου είναι η παραγωγή χρυσού, παραγωγή των μη σιδηρούχων μετάλλων, παραγωγή τσιμέντου, η διάθεση των αποβλήτων, παραγωγή καυστικής σόδας, χυτοσιδήρου και χάλυβα, παραγωγή υδραργύρου (κυρίως για τις ηλεκτρικές στήλες), καθώς και η καύση της βιομάζας.

Πού βρίσκεται ο υδράργυρος μέσα στο σπίτι;
Υπάρχουν πολλά προϊόντα καθημερινής χρήσης που περιέχουν υδράργυρο. Μπορεί να μην εμπεριέχουν ρίσκο για την υγεία αν χρησιμοποιηθούν μέχρις ενός σημείου και στη συνέχεια εξουδετερώνονται Αυτό είναι το σημείο όπου πρέπει να είμαστε προσεκτικοί.
     Τα παρακάτω προϊόντα μπορεί να περιέχουν υδράργυρο:
 • Θερμόμετρα υδραργύρου (πυρετού και βάσης, μαγειρικής, εξωτερικά)
 • Θερμοστάτες
 • Λάμπες φθορισμού, ατμών υδραργύρου και ηλεκτρονικές (οικονομικές)
 • Μπαταρίες
 • Διακόπτες ή αναμεταδότες

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει να μην χρησιμοποιούμε πια υδραργυρικά θερμόμετρα αλλά ηλεκτρονικά.

Πώς διαχέεται ο υδράργυρος στην ατμόσφαιρα;
Ο υδράργυρος μπορεί να ελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα από την εξάτμιση ποσότητας υδραργύρου που έχει χυθεί, την αποτέφρωση προϊόντων που περιέχουν υδράργυρο ή αφήνοντας προϊόντα που περιέχουν υδράργυρο σε χωματερές. Επίσης, γεννήτριες που καίνε κάρβουνο ελευθερώνουν υδράργυρο. Απ' τον αέρα ο υδράργυρος μπορεί να πέσει στις λίμνες και στους ποταμούς με καθίζηση.                                                            
Ποια η αντιμετώπιση της δηλητηρίασης από υδράργυρο;
Η θεραπεία εξαρτάται από την μορφή του υδραργύρου που προκάλεσε τη δηλητηρίαση, την σοβαρότητα της δηλητηρίασης και από το αν είναι οξεία ή χρόνια
Καταρχήν πρέπει να γίνει απομάκρυνση του ασθενή από τη πηγή έκθεσης. Αν η έκθεσης  είναι σοβαρή τότε πιθανό ο γιατρός να αποφασίσει να χορηγήσει κάποια χηλική ένωση που να δεσμεύσει τον υδράργυρο και να τον αποβάλει. Τέτοια φάρμακα είναι η διμερκαπρόλη και το  DMSA.  Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δηλητηρίαση από στοιχειακό ή ανόργανο υδράργυρο. Αντενδεικνύεται η χορήγηση τους σε δηλητηρίαση με οργανικό υδράργυρο.

Σε περίπτωση που έχετε στο σπίτι υδραργυρικό θερμόμετρο και σπάσει ή ένα οποιοδήποτε άλλο υδραργυρικό όργανο (πχ βαρόμετρο) τότε κάντε τα ακόλουθα:
 1. Απομακρύνετε αμέσως τα παιδιά και τα ζώα
 2. Αφήστε τα παράθυρα του δωματίου ανοικτά για τουλάχιστον δυο μέρες.
 3. Μαζέψτε το υδράργυρο με ένα χαρτονάκι και τοποθετήστε τον σε μια νάιλον σακούλα. Μην χρησιμοποιήσετε ποτέ σκούπα ή οποιαδήποτε ηλεκτρική αναρροφητική σκούπα γιατί απλά θα κατακερματίσετε ακόμα περισσότερο τον υδράργυρο και δεν θα μπορείτε να το μαζέψετε και στην συνέχεια όταν αυξηθεί η θερμοκρασία στο δωμάτιο πιθανό να εξατμιστεί και να τον εισπνεύσετε.
 4. Τοποθετήστε την πιο πάνω νάιλον σακούλα σε μια καινούρια νάιλον σακούλα και μετά μεταφέρατε το υλικό στο αρμόδιο τμήμα του κράτους όπου καταστρέφονται τέτοιου είδους μέταλλα. Τους λαμπτήρες φθορισμού τους παραδίνετε στα καταστήματα πώλησής τους.
 5. Ποτέ δεν καθαρίζουμε τον υδράργυρο με γυμνά χέρια.
 6. Ποτέ δεν χρησιμοποιούμε προιόντα οικιακής χρήσης που περιέχουν αμωνία ή χλωρίνη για να καθαρίσουμε το σημείο που έσπασε το θερμόμετρο.
 7. Εάν δεν μπορείτε να εντοπίσετε τα σταγονίδια του υδραργύρου, χρησιμοποιήστε φακό- Το φως θα αντανακλάσει τα σταγονίδια του υδραργύρου και θα είναι ευκολότερο να τα εντοπίσουμε
 8. Κλείστε τη θέρμανση- κλείστε τους ανεμηστήρες
 9. Καλέστε το Κέντρο Δηλητηριάσεων εάν πιστεύετε ότι κάποιος εισέπνευσε ή έφαγε σταγονίδια υδραργύρου: 210 7793777. Ακόμα και η μικρότερη ποσότητα υδραργύρου πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα σημαντικό ζήτημα. Εάν υποψιαζόσαστε ότι το κατοικίδιό σας εκτέθηκε σε υδράργυρο  καλέστε τον κτηνίατρό σας.

ΑΦΑΙΡΕΣΤΕ ΤΟΝ ΥΔΡΑΡΓΥΡΟ ΑΠΟ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ, ΡΟΥΧΑ ΚΑΙ ΔΕΡΜΑ
• Εάν  έπεσε  υδράργυρος  στο  δέρμα  σας,  παπούτσια  ή  ρούχα,  μείνετε  ακίνητος/η  και  ζητήστε να σας φέρουν πλαστική σακούλα και βρεγμένο χαρτί κουζίνας.
• Σκουπίστε  τα  ορατά  σταγονίδια  υδραργύρου  με  το  βρεγμένο  χαρτί  και  βάλτε  τα  στη  σακούλα. Ελέγξτε μήπως υπάρχει υδράργυρος στις τσέπες σας.
• Αφαιρέστε  τα  ρυπασμένα  παπούτσια  και  ρούχα  και  τοποθετήστε  τα  στη  σακούλα. Σφραγίστε τη σακούλα.
• Κάντε ντους.

Τί να κάνετε εάν ήδη χρησιμοποιήσατε ηλεκτρική σκούπα για να καθαρίσετε τον υδράργυρο.
Εάν χρησιμοποιήσατε ηλεκτρική σκούπα για να καθαρίσετε τον υδράργυρο, μπορείτε είτε να την  πετάξετε  ως  επικίνδυνο  απόβλητο  υδραργύρου  είτε  να  την  καθαρίσετε  ακολουθώντας  τις  παρακάτω οδηγίες:
• Στην περίπτωση σκούπας με σακούλα: Αφήστε τη σκούπα σε λειτουργία στη βεράντα για  τουλάχιστον μία ώρα. Μετά αλλάξτε τη σακούλα και το φίλτρο, χειριζόμενοι τα παλιά ως  επικίνδυνα απόβλητα υδραργύρου (τοποθετείστε τα σε σφραγισμένη διπλή σακούλα και  βάλτε την ένδειξη απέξω «ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΥ»).
• Στην περίπτωση σκούπας που δεν έχει σακούλα: Αφήστε  τη  σκούπα  σε λειτουργία στη  βεράντα για τουλάχιστον μία ώρα. Προσεκτικά μεταφέρετε τα υπολείμματα του κάδου σε  διπλή  πλαστική  σακούλα  και  ενεργήστε  όπως  ανωτέρω  για  τα  επικίνδυνα  απόβλητα  υδραργύρου.

  ΑΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕΤΕ ΝΑ ΚΑΘΑΡΙΣΕΤΕ Ο ΙΔΙΟΣ ΤΟ ΧΩΡΟ
• Συγκεντρώστε τα απαραίτητα αντικείμενα πριν επιχειρήσετε το καθάρισμα:
- ελαστικά γάντια
- προστασία για τα μάτια και μάσκα
-  σταγονόμετρο ή σύριγγα πλαστική χωρίς την μεταλλική μύτη
- δύο σκληρά χαρτόνια 
- μικρές πλαστικές σακούλες κατά προτίμηση τύπου φερμουάρ
- δύο πλαστικές σακούλες σκουπιδιών
-  ένα μεγάλο κουτί ή δίσκο πλαστικό
- χαρτί κουζίνας
- ευρύλαιμο δοχείο με βιδωτό καπάκι, κατά προτίμηση πλαστικό 
- κολλητική ταινία
-  φακό
- πλαστικό φαράσι

• Βάλτε παλιά ρούχα και παπούτσια ώστε να τα πετάξετε σε περίπτωση που ρυπανθούν.
• Απομακρύνετε κάθε κόσμημα και ρολόι από τα χέρια σας γιατί ο υδράργυρος ενώνεται με  τα μέταλλα.
• Φορέστε τα γάντια και τη μάσκα.
• Χρησιμοποιείστε το φακό για να εντοπίσετε τον υδράργυρο. Το φώς αντανακλάται από τα  σταγονίδια του υδραργύρου και είναι ευκολότερο να τα εντοπίσετε.
• Χρησιμοποιώντας τα δύο χαρτόνια συλλέξτε τα σταγονίδια (μπίλιες) του υδραργύρου στο  πλαστικό φαράσι ή σε σκληρό χαρτόνι. Εναλλακτικά χρησιμοποιήστε το σταγονόμετρο για  να τα ρουφήξετε ή την κολλητική ταινία για να κολλήσουν επάνω. 4
• Τοποθετήστε  τα  σταγονίδια  υδραργύρου  με  προσοχή  στο  δοχείο  (κατά την μεταφορά βάλτε από κάτω το δίσκο ή το κουτί για να μην σας χυθεί ξανά υδράργυρος στο πάτωμα). Κλείστε  το  καπάκι,  σφραγίστε  το  με  ταινία  και  βάλτε  ετικέτα  με  την  ένδειξη  «ΠΡΟΣΟΧΗ  ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΣ».
• Τοποθετείστε το δοχείο (με τον υδράργυρο) σε πλαστική σακούλα και κλείστε τη ερμητικά  με  την  ταινία.  Βάλτε  τη  σακούλα  μέσα  σε  δεύτερη  σακούλα,  σφραγίστε  εκ  νέου  και  κολλήστε ετικέτα στην εξωτερική σακούλα με την ένδειξη «ΠΡΟΣΟΧΗ ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΣ».
• Μαζέψτε  τα  σπασμένα  γυαλιά  και  τα  σπασμένα  κομμάτια  από  τις  σκληρές  επιφάνειες  (πάτωμα,  τραπέζι  κλπ)  με  σκληρό  χαρτί  και  με  αυτοκόλλητη  ταινία  τα  πολύ  μικρά  κομματάκια  π.χ.  γυαλιού,  φορώντας  πάντα  τα  ελαστικά  γάντια.  Μπορείτε  επίσης  να  χρησιμοποιήσετε  βαμβάκι  ή  βρεγμένο  χαρτί  κουζίνας  για  να  παραλάβετε  σφαιρίδια  υδραργύρου  από  ρωγμές.  Χρησιμοποιείστε  τον  φακό  και  πάλι  για  να  εντοπίσετε  τυχόν  κρυμμένα σε ρωγμές υδράργυρο.  Καθαρίστε την περιοχή με υγρό απορροφητικό χαρτί ή  πανί ή υγρά χαρτομάντιλα μιας χρήσεως.
• Για  τον  εντοπισμό  του  υδραργύρου  μπορείτε  επίσης  αν  επιθυμείτε  να  χρησιμοποιήσετε  θείο (θειάφι) (διατίθεται σε καταστήματα ειδών κήπου) το οποίο θα ρίξετε πάνω από την  περιοχή της διαρροής. Η σκόνη θα γίνει καφέ σε επαφή με τον υδράργυρο. Συλλέξτε την  σκόνη,  όπως  και  τα  σταγονίδια    υδραργύρου.  Το  θείο  δεσμεύει  τον  υδράργυρο, μειώνοντας  την  ποσότητα  των  εκλυόμενων  ατμών. (Μην  εφαρμόζετε  σε  χαλί  ή  μαλακά  αντικείμενα).
• Δουλεύοντας και πάλι πάνω από  το κουτί  ή  το  δίσκο,  βάλτε  τα  σπασμένα γυαλιά και  τα  σπασμένα κομμάτια σε διπλή πλαστική σακούλα και κλείστε τες ερμητικά. Στην εξωτερική  σακούλα βάλτε την ένδειξη «ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΥ».
• Τοποθετείστε όλα τα αντικείμενα που χρησιμοποιήσατε για τον καθαρισμό – το δίσκο, το  κουτί, το χαρτί, χαρτόνι, την ταινία, το βαμβάκι, το σταγονόμετρο‐σε πλαστική σακούλα.
• Προσεκτικά αφαιρέστε τα γάντια γυρίζοντάς από την ανάποδη και τοποθετείστε και αυτά  στην  πλαστική  σακούλα.  Κλείστε  ερμητικά  τη  σακούλα  με  ταινία  και  τοποθετείστε  τη  σε  δεύτερη  πλαστική  σακούλα  στην  οποία  αφού  σφραγίσετε  βάλτε  την  ένδειξη  «ΠΡΟΣΟΧΗ  ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΥ».
• Πλύνετε καλά τα χέρια σας και κάντε ντους.
• Επικοινωνήστε  με  την  Πολιτική  Προστασία  του  Υπ.  Δημόσιας  Τάξης  και  Προστασίας  του  Πολίτη,  τηλ. 210 3359900, για την αποκομιδή των αποβλήτων.
• Ποτέ μην χύνετε υδράργυρο ή αφήνετε τέτοιον να διαφύγει στην αποχέτευση.
• Μην απορρίπτεται τον υδράργυρο στα σκουπίδια.

Καθαρισμός χαλιού
Εάν είναι δυνατόν κόψτε το σημείο όπου έπεσε υδράργυρος.
- Τυλίξτε το κομμάτι ώστε ο υδράργυρος να εγκλωβιστεί στο εσωτερικό.
- Τοποθετείστε  το  κομμάτι  και  όλα  τα  αντικείμενα  που  χρησιμοποιήσατε  που  χρησιμοποιήσατε για τον καθαρισμό σε πλαστική σακούλα. Κλείστε ερμητικά τη σακούλα με ταινία  και  τοποθετείστε  τη  σε  δεύτερη  πλαστική  σακούλα  στην  οποία  αφού  σφραγίσετε  βάλτε  την  ένδειξη «ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΥ».
Στην περίπτωση που δεν θέλετε να κόψετε το χαλί.
- Χρησιμοποιείστε  βαμβάκι,  βρεγμένο  χαρτί  κουζίνας  ή  σταγονόμετρο  για  να  μαζέψετε  τα  σταγονίδια υδραργύρου.
- Τοποθετείστε  όλα  τα  αντικείμενα  που  χρησιμοποιήσατε  που  χρησιμοποιήσατε  για  τον  καθαρισμό ‐σε πλαστική σακούλα. Κλείστε ερμητικά τη σακούλα με ταινία και τοποθετείστε τη σε  δεύτερη  πλαστική  σακούλα  στην  οποία  αφού  σφραγίσετε  βάλτε  την  ένδειξη  «ΠΡΟΣΟΧΗ  ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΥ».


************************************************************************