Που χρησιμεύει στον οργανισμό μας η βιταμίνη D;

Που χρησιμεύει στον οργανισμό μας η βιταμίνη D; Τι προκαλεί η έλλειψή της; Σε ποιες τροφές βρίσκεται;

της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος, medlabnews.gr

Η βιταμίνη D είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη που συντίθεται στο σώμα μας. Η Βιταμίνη D έχει εξαιρετικά μεγάλη αξία για τον οργανισμό. Είναι γνωστό ότι προστατεύει τα οστά από τα κατάγματα και την οστεοπόρωση αλλά έχει ρόλο κλειδί και σε πολλές άλλες παθήσεις όπως η φυματίωση, η ψωρίαση, η πολλαπλή σκλήρυνση, η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, ο διαβήτης τύπου 1, η υψηλή αρτηριακή πίεση, η μυοπάθεια, ο καρκίνος του μαστού και άλλοι τύποι καρκίνου και γενικά αυξημένη θνησιμότητα

Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για βιταμίνη αλλά για μία προ-στεροειδή ορμόνη, η οποία έχει άμεση δράση στα γονίδια μας. Το τελικό προϊόν του μεταβολισμού της, η Καλσιτριόλη (1,25-dihydroxyvitamin D), είναι μια σεκοστεροειδής ορμόνη που αλληλεπιδρά με περισσότερα από 2,500 γονίδια στο ανθρώπινο σώμα.

Η βιταμίνη D που μεταξύ άλλων φαίνεται να έχει ισχυρή επίδραση στους μηχανισμούς του συστήματος άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού (ανοσολογικό σύστημα), σε έρευνες κατά τις τελευταίες δεκαετίες, βρέθηκε ότι πιθανόν να έχει σχέση με προστατευτική δράση εναντίον ασθενειών που οφείλονται σε διαταραχές του ανοσολογικού συστήματος (αυτοάνοσες ασθένειες) όπως σκλήρυνση κατά πλάκας και ο καρκίνος.  

Βρέθηκε ότι οι γυναίκες που είχαν τα χαμηλότερα επίπεδα Βιταμίνης D, λιγότερο από 25 nmol/L (10 ng/ml), είχαν κατά 6 φορές υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν επιθετικό καρκίνο του μαστού, σε σχέση με τις γυναίκες που είχαν τα υψηλότερα επίπεδα Βιταμίνης D, δηλαδή υψηλότερα από 50 nmol/L (20 ng/ml).

Σε μελέτες μεταξύ των λευκών, εκείνοι με τα ψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D, είχαν 62% λιγότερες πιθανότητες να προσβληθούν από σκλήρυνση κατά πλάκας  σε σύγκριση με εκείνους με τα χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα τους. Η βιταμίνη D μπορεί είτε να προλάβει, είτε να μετριάσει τα συμπτώματα της νευροεκφυλιστικής πάθησης. Οι πρώτες υποψίες των επιστημόνων ότι η συγκεκριμένη βιταμίνη μπορεί να έχει ευεργετικό ρόλο, προέκυψαν όταν παρατηρήθηκε πως η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι συνηθέστερη στις χώρες με μικρή ηλιοφάνεια, καθώς ο ήλιος αποτελεί φυσική πηγή της D. Όσο μακρύτερα από τον Ισημερινό και τους τροπικούς είναι μια χώρα, τόσα περισσότερα περιστατικά πολλαπλής σκλήρυνσης εμφανίζονται στον πληθυσμό της. Τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D μπορούν να επιδεινώσουν τη σοβαρότητα της σκλήρυνσης κατά πλάκας και να επιταχύνουν την εξέλιξη της πάθησης που βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Οι ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας σε πρόωρα στάδια, θα μπορούσαν να κατευνάσουν τα συμπτώματα της πάθησης παίρνοντας συμπληρώματα βιταμίνης D.

Κατάθλιψη και βιταμίνη D
Τα μειωμένα επίπεδα βιταμίνης D μπορεί να προάγουν την εμφάνιση κατάθλιψης στα ηλικιωμένα άτομα, σύμφωνα με τα συμπεράσματα αναρτημένης ανακοίνωσης, στο 45ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Σακχαρώδους Διαβήτη . Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, τα τελευταία χρόνια η ανεπάρκεια, ή η έλλειψη βιταμίνης D στους ηλικιωμένους, εκτός από αυξημένη συχνότητα εμφάνισης σκελετικών διαταραχών, συνδέεται και με διάφορες ψυχοσωματικές διαταραχές.

Έχει φανεί ότι περίπου το 90% της βιταμίνης D που χρειαζόμαστε το παίρνουμε από τον ήλιο. Πώς;
Η υπεριώδης ακτινοβολία διασπά τη χοληστερίνη που βρίσκεται στο δέρμα και έτσι συντίθεται η βιταμίνη D. Έχει μάλιστα υπολογιστεί ότι 20 λεπτά καθημερινής έκθεσης στον ήλιο (των άνω άκρων και του προσώπου) είναι αρκετά για να πάρουμε την ποσότητα που χρειαζόμαστε. Το υπόλοιπο 10% της βιταμίνης D που έχουμε ανάγκη το παίρνουμε από τις τροφές (γαλακτοκομικά, αυγά και λιπαρά ψάρια). Επομένως, είναι προφανές ότι η σημαντικότερη πηγή βιταμίνης D είναι ο ήλιος και η διατροφή λειτουργεί επικουρικά.

Στην χώρα μας έχει βρεθεί ότι παρουσιάζεται σε σημαντικό αριθμό έλλειψη της βιταμίνης D. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης D λαμβάνει σήμερα διαστάσεις επιδημίας. ("Μεσογειακό παράδοξο" η ανεπάρκεια βιταμίνης D σε υψηλά ποσοστά πληθυσμών ηλιόλουστων χωρών


Τα ευρήματα από τις μελέτες στη χώρα μας είναι συντριπτικά. Σε όλες τις ομάδες ηλικιών, σε υγιείς και ασθενείς, ανεξαρτήτως τόπου κατοικίας (σε αστικά κέντρα ή αγροτικές περιοχές), μικροί και μεγάλοι δεν εκτίθενται στον ήλιο όσο χρειάζεται ώστε να παραχθούν επαρκή επίπεδα της βιταμίνης αυτής.

Πού μπορεί να οφείλεται η έλλειψη;

Ο κυριότερος παράγοντας φαίνεται πως είναι ότι περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας σε κλειστούς χώρους. 
Όπως είχαν γράψει στην επιθεώρηση «Hormones» οι επιστήμονες του Αγίου Σάββα, οι εθελοντές τους (ως επί το πλείστον φοιτητές, νοικοκυρές, εργαζόμενοι γραφείων και υπάλληλοι) παρέμεναν σε κλειστούς χώρους στο μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας και απέφευγαν την έκθεση στον ήλιο το καλοκαίρι για να προστατευθούν από τον καρκίνο του δέρματος. 
Η χρήση αντηλιακών επίσης μπορεί να συμβάλλει στο πρόβλημα. Είναι καλά γνωστό πως ένα αντηλιακό με δείκτη προστασίας 15 μειώνει την περιφερειακή συγκέντρωση βιταμίνης D έως και 26 φορές ή κατά σχεδόν 99%.
Αλλοι παράγοντες που μπορεί να παίζουν ρόλο είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση που δρα ως φυσικό φίλτρο της υπεριώδους ακτινοβολίας Β (UVB), η φθίνουσα ικανότητα παραγωγής βιταμίνης D από το δέρμα με την πάροδο της ηλικίας, αλλά και το σκούρο χρώμα δέρματος.

Ας δούμε κάποια από τα πιθανά αίτια:
• Στη Μεσόγειο υπάρχουν άνθρωποι με πιο σκούρο δέρμα από ό,τι στη βόρεια Ευρώπη, οπότε η σύνθεση της βιταμίνης D από τον ήλιο στο δέρμα δυσχεραίνεται λόγω της μελανίνης.
• Γενικά, αν και έχουμε ηλιοφάνεια αρκετούς μήνες το χρόνο, το περισσότερο διάστημα έχουμε καλυμμένα τα χέρια μας
-το σημείο του σώματος όπου συντίθεται η βιταμίνη D
- με ρούχα.
- Τα τελευταία χρόνια αποφεύγουμε τελείως τον ήλιο, επειδή φοβόμαστε τον καρκίνο του δέρματος. Μάλιστα, σύμφωνα με πρόσφατη ελληνική μελέτη σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, το 28,6% των γυναικών αυτών εκτίθενται στον ήλιο λιγότερο από 20 λεπτά την ημέρα και αυτές οι γυναίκες έχουν στατιστικά μεγαλύτερο κίνδυνο για οστεοπορωτικό κάταγμα.
• Χρησιμοποιούμε αντιηλιακά με πολύ υψηλό δείκτη προστασίας, που εμποδίζουν τη σύνθεση της βιταμίνης D στο δέρμα.
• Η μόλυνση της ατμόσφαιρας στις μεγάλες πόλεις όπου κινούμαστε καθημερινά εμποδίζει την ηλιακή ακτινοβολία να φτάσει τελικά στο δέρμα μας.
• Oι άνθρωποι μετά τα 70 τους χρόνια παρουσιάζουν μείωση της ικανότητας παραγωγής της βιταμίνης D στο δέρμα κατά 30%.
• Στις μεσογειακές χώρες δεν καταναλώνουμε τόσο τις λιπαρές τροφές που περιέχουν βιταμίνη D, αφού το κύριο λίπος της διατροφής μας είναι το ελαιόλαδο, που δεν μας δίνει βιταμίνη D.
- Ίσως υπάρχει μια γενετική προδιάθεση σε ορισμένους ανθρώπους που εμποδίζει τη σύνθεση επαρκούς ποσότητας βιταμίνης D.

Πότε μπορεί κανείς να υποψιασθεί ανεπάρκεια της βιταμίνης D;
Μερικά προβλήματα υγείας αυξάνουν τον κίνδυνο να ανακαλυφθεί συνυπάρχουσα ανεπάρκεια βιταμίνης, καθώς μπορεί να είναι το αίτιο ή και το αποτέλεσμα της έλλειψης. Ο γιατρός σας ίσως ζητήσει να εξετασθείτε σχετικά αν πάσχετε από:
• Οστεοπόρωση
• Μακροχρόνια νόσο των νεφρών ή του ήπατος
• Δυσαπορρόφηση (κακή απορρόφηση θρεπτικών συστατικών στο έντερο) λόγω
 - Κυστικής ίνωσης
- Νόσου του Crohn ή άλλης φλεγμονώδους νόσου του εντέρου
- Βαριατρικής επέμβασης (χειρουργείο για απώλεια βάρους)
- Θεραπεία ακτινοβολίας  που περιλαμβάνει το  έντερο
• Υπερπαραθυρεοειδισμό (Υπερπαραγωγή μιας ορμόνης που ελέγχει το επίπεδο του ασβεστίου στο αίμα)
• Σαρκοείδωση, φυματίωση, ιστοπλάσμωση, ή άλλα κοκκιωματώδη νόσήματα (νόσοι με κοκκιώματα, δηλαδή συλλογές των κυττάρων που προκαλούνται από χρόνια φλεγμονή)
• Κάποια λεμφώματα (ένας τύπος καρκίνου)

Επίσης αυξημένες πιθανότητες να βρεθεί ανεπάρκεια της βιταμίνης D είναι σε:
• Άτομα με σκούρο δέρμα
• Εγκυμοσύνη και θηλασμό
• Χρήση ορισμένων φαρμάκων που επηρεάζουν το μεταβολισμό της βιταμίνη D όπως χολεστυραμίνη, αντιεπιληπτικά, γλυκοκορτικοειδή (κορτιζόνη κλπ), αντιμυκητιασικά, φάρμακα του AIDS
• Ηλικιωμένους με συχνά επεισόδια με πτώσεις, ή άτομα κάθε ηλικίας με μη-τραυματικό κάταγμα (κάταγμα χωρίς να δικαιολογείται από τη σφοδρότητα του τραυματισμού).
• παχυσαρκία (η βιταμίνη D μπορεί να πάρει «παγιδευτεί» στο λίπος του σώματος)

Ποιοι διατρέχουν κίνδυνο για έλλειψη Βιταμίνης D;
Αυτοί που διατρέχουν κίνδυνο για έλλειψη βιταμίνης D είναι:
 • Άτομα με περιορισμένη έκθεση στο φως του ήλιου.
 • Υπερβολική χρήση αντηλιακών.
 • Άτομα με σκουρόχρωμο δέρμα.
 • Η αστικοποίηση και η τάση της εργασίας σε κλειστούς χώρους, καθώς και κάποιες συνήθειες ένδυσης σε ορισμένους λαούς.
 • Βρέφη που θηλάζουν και παιδιά που βρίσκονται στην ανάπτυξη.
 • Οι έγκυες γυναίκες και αυτές που θηλάζουν.
 • Μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, οι οποίες έχουν αυξημένο κίνδυνο οστεοπόρωσης.
 • Άτομα μεγαλύτερα των 50 ετών, επειδή η ικανότητα σύνθεσης της βιταμίνης D μειώνεται με την ηλικία.
 • Άτομα με παθήσεις δυσαπορρόφησης λίπους όπως κοιλιοκάκη, νόσος του Crohn, κυστική ίνωση και παγκρεατίτιδα.
 • Άτομα με ηπατικές και νεφρικές παθήσεις ή ενζυμικές ανεπάρκειες.
 • Άτομα που ζουν στο βόρειο ημισφαίριο (γεωγραφικό πλάτος μεγαλύτερο από 35°) ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
 • Υποπαραθυρεοειδισμός
 • Παχύσαρκα άτομα.

Πώς ανακαλύπτουμε την ανεπάρκεια βιταμίνης D;
Ο καλύτερος τρόπος για να ελεγθεί η επάρκεια της βιταμίνης D στο σώμα σας είναι με ειδική εξέταση αίματος (επίπεδα 25-υδροξυβιταμίνης D ορού). Αν και δεν αντανακλά τα επίπεδα της τελικής δραστικής ορμόνης, ωστόσο αποτελεί την μόνη σχετικά αξιόπιστη εξέταση των αποθηκών στον οργανισμό. Δεν συνιστάται σε όλους να κάνουν αυτό τον έλεγχο, παρά μόνο όσοι το χρειάζονται. Ο γιατρός σας μπορεί να σας συμβουλέψει ανάλογα.

Τιμές βιταμίνης < 20ng/mL (50 nmol/lt) δείχνουν ήπια ανεπάρκεια, ενώ τιμές< 5 ng/ml (12,5 nmol/lt) υποδεικνύουν σοβαρή ανεπάρκεια με διαταραχές στην επιμετάλλωση των οστών. Μπορεί να χρειαστεί να επαναλάβετε την εξέταση κατά τη διάρκεια της θεραπείας υποκατάστασης, ώστε να αποδειχθεί η ανταπόκριση στη θεραπεία.

Πόσο βιταμίνη D χρειάζεστε;
Σύμφωνα με τις ισχύουσες αμερικανικές συστάσεις, ο οργανισμός των ατόμων ηλικίας 1 έως 70 ετών χρειάζεται 600 διεθνείς μονάδες βιταμίνης D την ημέρα, ενώ μετά τα 71 χρειαζόμαστε 800 μονάδες ημερησίως.

Γιατί όμως δεν φτάνει η διατροφή;
Το 90% από αυτές τις ποσότητες προέρχεται από την έκθεση στον ήλιο, η οποία συνιστάται να είναι επί 20 λεπτά την ημέρα, με γυμνά χέρια και πόδια (λ.χ. αμάνικα μπλουζάκια και σορτσάκια), νωρίς το πρωί (πριν τις 11) ή μετά τις 5 το απόγευμα. Το υπόλοιπο 10% προέρχεται από τη διατροφή, κυρίως από τα λιπαρά ψάρια, τα αυγά, το γάλα και τα γαλακτοκομικά, και φυσικά από τα ειδικά εμπλουτισμένα τρόφιμα του εμπορίου.
Επειδή οι ποσότητές της που βρίσκονται στα διάφορα τρόφιμα είναι μάλλον περιορισμένες. Έτσι, αν δεν μας έβλεπε καθόλου ο ήλιος, για να πάρουμε τη δόση βιταμίνης D που χρειαζόμαστε καθημερινά, θα έπρεπε να φάμε 20 αυγά ή 7,5 λίτρα γάλα ή 2 πιάτα σαρδέλες. Και όπως είναι προφανές, κάτι τέτοιο είναι μάλλον αδύνατο.

Τι μπορούμε να κάνουμε;
Σίγουρα ο ήλιος μπορεί να γίνει επικίνδυνος, κυρίως αν δεχόμαστε τις ακτίνες του πολλή ώρα και μάλιστα χωρίς αντιηλιακό. Γι’ αυτό και πρέπει να φοράμε καπέλο, να χρησιμοποιούμε αντιηλιακό και να αποφεύγουμε την υπερβολική έκθεση στον ήλιο τις επικίνδυνες ώρες (11.00-16.00). Από την άλλη πλευρά, όμως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία είναι πολύ σημαντική όχι μόνο για τη σύνθεση της βιταμίνης D, αλλά και για την καλύτερη λειτουργία ολόκληρου του οργανισμού (όταν καθόμαστε στον ήλιο, βελτιώνεται η διάθεσή μας, διάφορα δερματικά νοσήματα κ.ά.).

Έτσι, μπορούμε να φροντίζουμε να βρισκόμαστε καθημερινά για 15-20 λεπτά στον ήλιο έχοντας το πρόσωπο και τα χέρια μας εκτεθειμένα. Ας μην ξεχνάμε ότι όσο πιο σκουρόχρωμο δέρμα έχουμε, τόσο πιο πολλή ώρα έχουμε ανάγκη να μας «βλέπει» ο ήλιος για να παραχθεί η απαραίτητη βιταμίνη D, παρακάμπτοντας τη μελανίνη του δέρματος που την εμποδίζει. Αυτό δεν είναι απαραίτητο να γίνει στην παραλία· μπορούμε να «πάρουμε» τον ήλιο που χρειαζόμαστε στη βεράντα ή στον κήπο του σπιτιού μας, στο δρόμο καθώς περπατάμε κλπ. Όσο για το αντιηλιακό, μπορούμε για εκείνα τα 20 λεπτά να το αποφύγουμε ή να χρησιμοποιούμε ένα με χαμηλό δείκτη προστασίας (μέχρι 8) και στη συνέχεια να βάζουμε -ανάλογα με τις ανάγκες μας- το αντιηλιακό που θέλουμε.

Για να αποφευχθεί η ανεπάρκεια βιταμίνης D, βεβαιωθείτε ότι έχετε τουλάχιστον τη συνιστώμενη ημερήσια δόση με τη διατροφή.
Τρόφιμα με φυσική βιταμίνη D περιλαμβάνουν:
• Ορισμένα ψάρια: σολομός, οι σαρδέλες, το σκουμπρί, ο τόνος (ο μαγειρεμένος σολομός περιέχει 447, το μαγειρεμένο σκουμπρί 390)
• Μουρουνέλαιο. Μακράν η καλύτερη φυσική πηγή βιταμίνης D είναι το μουρουνέλαιο (περιέχει 8.400 μονάδες ανά 100 γραμμάρια ή 1.360 σε μια κουταλιά της σούπας)
• ορισμένα είδη μανιταριών (πχ Shiitake). Τα μανιτάρια πορτομπέλο περιέχουν 446 μονάδες ανά 100 γρ
• Κρόκοι αυγών (ο κρόκος αυγού 196).
• Συκώτι βοδινό

Επίσης μπορεί να υπάρχουν τρόφιμα τεχνητά εμπλουτισμένα με βιταμίνη D, τα οποία το αναφέρουν στη συσκευασία τους όπως γαλακτοκομικά, βρεφικό γάλα, δημητριακά κλπ. Το εμπλουτισμένο γάλα (1 φλιτζάνι) περιέχει 125 μονάδες, το εμπλουτισμένο ολίγων λιπαρών γιαούρτι (ανά κεσέ) 126 και μια μερίδα (30 γρ.) εμπλουτισμένα δημητριακά πρωινού ολικής 100 μονάδες.

Πότε είναι απαραίτητα τα συμπληρώματα
Τα ειδικά συμπληρώματα βιταμίνης D είναι απαραίτητα κυρίως για όσους πάσχουν από οστεοπόρωση ή είναι μεγαλύτεροι από 65 ετών. Στην αγορά υπάρχουν σκευάσματα που περιέχουν ασβέστιο και βιταμίνη D.

Όσον αφορά τις παρενέργειες, θα πρέπει να γνωρίζουμε τα εξής:
• Η απλή βιταμίνη D, για να δημιουργήσει παρενέργειες, πρέπει να ληφθεί σε τεράστιες δόσεις, τέτοιες που είναι αδύνατον να χορηγηθούν από το γιατρό!
• Μια ειδική μορφή βιταμίνης D (αλφακαλσιδόλη), αν ληφθεί χωρίς τη συμβουλή γιατρού και σε μεγάλες δόσεις, σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει αύξηση του ασβεστίου στα ούρα και στο αίμα, και αν αυτό χρονίσει, να δημιουργηθούν πέτρες στα νεφρά. Έτσι, οι ειδικοί συνιστούν ειδικές εξετάσεις ένα μήνα μετά την έναρξη της λήψης του σκευάσματος.