Η δημοκρατία της κυψέλης

Το ποιος κατασκευάζει τα ανέκδοτα και τα βάζει στην κυκλοφορία και το πώς προέκυψαν τα διάφορα επιτυχημένα γιατροσόφια ήταν για χρόνια κάτι που δεν είχα καταφέρει να καταλάβω. Για το πρώτο έχω ακόμη την ίδια απορία. Για το δεύτερο, όμως, για το πώς δηλαδή από τη φύση με τη χλωρίδα και την πανίδα της αντλούμε συνεχώς πολύτιμες πληροφορίες που δεν έρχονται όλες μόνο από περίκλειστα και αποστειρωμένα εργαστήρια, έχω καταλάβει ότι οφείλουμε πολλά στην παρατηρητικότητα μερικών ανθρώπων. Περνούν τον περισσότερο χρόνο τους μέσα στα δάση, δίπλα στα ποτάμια και στις θάλασσες. Είτε είναι ιθαγενείς, που η ζούγκλα αποτελεί το καθημερινό τους περιβάλλον, είτε επιστήμονες, που ζουν κι αυτοί σαν τους ιθαγενείς έχοντας αναπτύξει την ίδια απαραίτητη για την επιβίωση παρατηρητικότητα.

Ενας περίεργος χορός
Ενας γερμανός στρατιώτης, που το 1943 απαλλάχθηκε από τη συνέχιση της θητείας του λόγω σοβαρού τραυματισμού στο ρωσικό μέτωπο, αποφάσισε να παρακολουθήσει μαθήματα Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και στη συνέχεια θέλησε να εκπονήσει διδακτορική διατριβή σχετική με τις μέλισσες. Ενα ανοιξιάτικο απόγευμα του 1949, περνώντας έξω από τους κήπους που ήταν γύρω από το Ινστιτούτο Ζωολογίας του Μονάχου, ο Martin Lindauer είδε σε έναν θάμνο ολόκληρο μελίσσι να έχει σταθμεύσει. Αλλά επειδή ανήκε ακριβώς σε εκείνους που δεν προσπερνούν έτσι ό,τι γίνεται δίπλα του, στάθηκε να δει προσεκτικά το τι συνέβαινε. Και εκτός από τις «χορευτικές κινήσεις» που ο κάθε σχετικός με τις μέλισσες έχει υπόψη του, παρατήρησε ότι κάποιες από τις... χορεύτριες-μέλισσες δεν ήταν και τόσο καθαρές! Δεν ήταν όμως βουτηγμένες στη γύρη ή σε άλλα φυτικά απομεινάρια. Πήρε λοιπόν προσεκτικά μερικές από αυτές και τις πήγε στο εργαστήριο. Με μια λεπτή βούρτσα τίναξε ό,τι είχαν επάνω τους και το εξέτασε. Αλλη είχε μαύρα υπολείμματα καπνιάς, άλλη κόκκινη σκόνη από τούβλα, άλλη λευκή σκόνη από ασβεστοκονία. Και αυτή η παρατήρηση ήταν η πρώτη σχετικά με ένα θέμα που κρατάει ως σήμερα το ενδιαφέρον των ερευνητών αλλά και μερικών που ασχολούνται με το... «μάνατζμεντ».

Δημοκρατία διά... βοής!
Ο Thomas Seeley, τη μοναδική φορά που μπόρεσα να επικοινωνήσω μαζί του, μου εξήγησε ότι σπάνια μπορείς να τον βρεις σε τηλέφωνο ή και με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο διότι περνάει τον καιρό του σε ένα μικρό νησί, το Appledore (με μόλις 900 μέτρα διάμετρο), στον Ατλαντικό, 10 χιλιόμετa ανοιχτά της Πολιτείας Maine, παρακολουθώντας τις μέλισσες και κάνοντας τα πιο παράξενα πειράματα. Είναι μαθητής του Lindauer και συνεχιστής των ερευνών του. Είχαμε την τύχη να τον δούμε εν δράσει στο ντοκυμαντέρ «Τι σκέφτονται τα ζώα;» και σήμερα πια ξέρουμε, έπειτα από δεκαετίες ερευνών, ότι οι μέλισσες, πέρα από την υπέροχη οργάνωση της κυψέλης τους, διαθέτουν και μια αίσθηση που τους επιτρέπει να παίρνουν δημοκρατικές αποφάσεις! Διότι αυτό που παρατήρησε ο Lindauer και τεκμηρίωσε ο Seeley είναι ότι, μόλις η κυψέλη αρχίσει να μη χωράει όλες τις μέλισσες, κάποιες μαζί με μια βασίλισσα θα φύγουν ψάχνοντας για νέα κατοικία. Υπάρχουν λοιπόν ανάμεσα σε αυτές κάποιες που πετούν πιο μακριά και ψάχνουν για το κατάλληλο κατάλυμα. Επιστρέφουν και αρχίζουν η καθεμιά τον παραστατικό χορό της περιγράφοντας το πώς είναι αυτό που έχει βρει. Το υπόλοιπο μελίσσι αρχίζει να παίρνει θέση σχετικά με το ποιος από τους ανιχνευτές αυτούς είναι πιο πειστικός και στο τέλος όλοι ακολουθούν όποιον πλειοψήφησε. Ναι, δεν είναι πλάκα, είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες παρατηρήσεις δεκαετιών.

Μαθήματα business
Ούτε είναι για να γελάσουμε το ότι ο Michael O' Malley, κοινωνικός ψυχολόγος, σύμβουλος επιχειρήσεων, καθηγητής στην Columbia Business School, εκδότης στο Yale University Press, μελισσοκόμος από το 2002, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «The wisdom of bees» και υπότιτλο: «Τι μπορεί να διδάξει η κυψέλη τις μπίζνες».

Σε 25 μαθήματα προσαρμόζει διδάγματα από τη ζωή των μελισσών σε μια κυψέλη ώστε να εφαρμόζονται και στην επιχειρηματική ζωή.
Οι μέλισσες, όταν είναι να αποφασίσουν για την καινούργια κατοικία, δεν διαθέτουν άπειρο χρόνο ούτε το 100% των απαραίτητων πληροφοριών. Εχουν όμως πολλούς συμβούλους, τους ανιχνευτές, και την τελική κατεύθυνση τη δίνει μια απόφαση της αρκετά καλά πληροφορημένης πλειοψηφίας. Ενα δίδαγμα και για ορισμένους πολιτικούς ηγέτες που αποφασίζουν κλεισμένοι σε ένα γραφείο κάτω από την επιρροή ελάχιστων και ιδιοτελών μερικές φορές συμβούλων.
Οταν θέλει μια μέλισσα να προσδιορίσει μια τροχιά που φέρνει σε καλό τόπο με πλούσια τροφή χορεύει μέσα στην κυψέλη δίνοντας την κατακόρυφη κατεύθυνση του ηλίου και τη γωνία ως προς αυτή την τροχιά. Αφήνει όμως και κάποια ασάφεια να παρεισφρήσει και έτσι η επόμενη μπορεί να ανακαλύψει και κάτι καινούργιο. Ο O' Malley εκθειάζει αυτή την τακτική, όπου υπάρχουν καθαροί κανόνες σε μια επιχείρηση αλλά και μια δυνατότητα να βρεις και κάτι καλό σε διπλανή «διαδρομή».
Παρομοιάζει την τακτική των μελισσών σε έναν τόπο με αυτήν της Wall Mart. Ξεκίνησαν σαν ένας κλάδος που αποσχίστηκε από τις σφήκες της Αφρικής και κατέκτησαν τον κόσμο. Οπου βρέθηκαν ήταν ανταγωνιστικές και αποτελεσματικές, έψαχναν για καινούργια μέρη και είχαν εμπιστοσύνη στα μέλη της κοινωνίας τους όταν αυτά υπεδείκνυαν νέους τόπους με τροφή.
Κάνουν τη δουλειά τους και ταυτόχρονα ωφελούν και αναπτύσσουν το περιβάλλον γύρω τους. Προσέχουν για να έχουν φυτά, λουλούδια, γύρη, νέκταρ. Πόσες επιχειρήσεις σκέφτονται έτσι;
Στο πρώτο μάθημα αναφέρει ότι «ο θεός των μελισσών είναι το μέλλον». Ο,τι κάνουν το κάνουν βλέποντας πιο μακριά από το μόλις αύριο. Στο τελευταίο λέει ότι κάνουν τη δουλειά τους αμέριμνες, χωρίς να μπλέκονται σε ίντριγκες του γραφείου, να υφίστανται αδικίες, να βάζουν τρικλοποδιές σε συναδέλφους.

Από το εξαιρετικό ντοκυμαντέρ «More than honey», εκτός από τη σημασία τους για το περιβάλλον, συγκράτησα δύο ακόμη παρατηρήσεις. Κάπου λέει μια μελισσοκόμος: «Αν θέλεις να κυβερνήσεις την κυψέλη, μάθε να κυβερνάς τη βασίλισσα» και το δεύτερο είναι η διαπίστωση ότι τα φυτά δεν μπορούν να μετακινούνται και να αγκαλιάζονται ερωτικά μεταξύ τους. Οι μέλισσες λοιπόν μεταφέροντας τη γύρη γίνονται οι άγγελοι της αγάπης τους. Αρα σκοτώνοντας τις μέλισσες σκοτώνουμε και κάτι άλλο μαζί.


Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΜΑΣ
«More than honey»
Την Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου θα προβληθεί σε συνεργασία με το CineDoc (www.cinedoc.gr) στο Γαλλικό Ινστιτούτο, Σίνα 31, το «More than honey», 99 λεπτά με εξαιρετικές εικόνες από τη ζωή των μελισσών και των ανθρώπων γύρω τους, για το πόσο χρήσιμες είναι στον άνθρωπο, αφού ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής τροφίμων στηρίζεται στη δική τους ικανότητα να βοηθούν στην καρποφορία. Βέβαια ταυτόχρονα ο θεατής θα ανατριχιάσει για το κακό που τους κάνουμε με τα εντομοκτόνα και κυρίως τα νικοτινοειδή, ένα θέμα που έχει ήδη παρουσιάσει διεξοδικά το «ΒΗΜΑScience» με άρθρα της Θ. Τσώλη [«Ο ύπουλος εχθρός των μελισσών»
http://www.tovima.gr/science/article/?aid=396122 (17/4/2011) και «Οι μέλισσες πεθαίνουν στον βωμό του... φοίνικα!» http://www.tovima.gr/science/article/?aid=423922 (9/10/2011)].

Η προβολή επαναλαμβάνεται την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου στον κινηματογράφο Δαναός. Συνιστούμε ανεπιφύλακτα το ντοκυμαντέρ αυτό, που εικονογραφεί με τον καλύτερο τρόπο τα όσα αναφέρθηκαν στο σημερινό κείμενο «Η δημοκρατία της κυψέλης».

Πηγή: tovima.gr